Kunsten å lytte

NRK viste i går at berre om lag halvparten av festivalpublikum går på festivalar for musikken sin del. Nesten like mange er der for det sosiale sin del. I og for seg sjølv er det ingenting i vegen med at folk vil bruke ein slik arena til å vere sosiale, men eg trur dette representerer ein mangel i det norske folks forhold til musikk.

Sjå for deg at du var på kunstutstilling, og inn kom ein ung vennegjeng. Dei går litt rundt omkring i rommet, drikk nokre ølboksar kvar, snakkar høglydt og bryr seg påfallande lite om kunsten. Etter å ha tatt ein selfie ved eit Rembrandt-måleri går dei tilbake til ein lang, og tydeligvis veldig morosam, intern samtale. Du ville antakeleg synest dette var ganske respektlaust, eller i det aller minste veldig rart. Men sjølv om det er satt på spissen, er dette ikkje uvanleg oppførsel på konsertar, utan at vi reagerer nemneverdig på det. Kvifor er musikken den kunstforma det skal vere så mykje mindre respekt for enn andre kunstformer?

Kanskje er det ikkje så eintydig negativt. Grunnen er nok ganske enkelt at musikken har klart det dei fleste andre kunstformer ikkje har klart - å nå fram til heile folket. Då er det naturleg at dei høgkulturelle normene også forsvinn. Det trur eg kan vere ein god ting. Musikken bør opplevast som noko lett tilgjengeleg, og ikkje noko heilagt som ein må vaske seg på føtene før ein møter. Samtidig betyr ikkje det at det er likegyldig korleis vi forheld oss til den.

Hovudproblemet er ikkje publikumskulturen på festivalar, men måten vi lyttar til musikken på. Vi høyrer på musikk når vi trenar, jobbar, vaskar; mange har til og med ei eiga speleliste med sovemusikk. Men kor ofte set vi oss ned og høyrer på eit album eller ein symfoni, berre for å høyre på den, og utan å gjere noko anna samtidig? Med mindre du er spesielt interessert, er svaret truleg ganske sjeldan. Musikk har for mange blitt noko i bakgrunnen, noko sekundært. Men for å vere eit godt publikum og ein god lyttar må vi sette musikken i framgrunnen, og vere aktive lyttarar.

Musikk er spesielt i det at publikum har stor påverknadskraft. Det er lyttarane meir enn musikarane som bestemmer kva slags musikk som skal overleve og kva som skal døy ut. Men når lyttarane har så stor påverknad på den musikalske utviklinga, iallfall innan populærmusikken, bør dei også vere bevisste på kva dei høyrer på – og kva dei likar. Apati er like farleg for musikken som for demokratiet.

Dessutan trur eg ein vil oppleve ei langt større glede når ein byrjar å høyre meir aktivt på musikken. På same måten som ein bør ta seg god tid, og full konsentrasjon, for å nyte eit godt måltid eller ei vakker utsikt, er det også med musikken. Jo meir ein fokuserer på den, jo djupare blir opplevinga. Kanskje oppdagar ein heilt nye ting, ei fiolinstemme ein aldri har tenkt over før?

Korleis kan vi så bli meir aktive lyttarar? Jo, det er ganske enkelt eigentleg. Berre sett deg ned, legg vekk mobilen, og høyr gjennom eit album, eller berre ein song. Konsentrer deg fullt ut om musikken. Høyr på teksten, melodien, instrumenteringa, akkordane. Spør deg sjølv, likar eg dette? Kva er det eg likar/ikkje likar? Oppdag og nyt!

Liding - nokre kristne refleksjonar

Få filosofiske og teologiske problem er meir diskutert enn spørsmålet «kvifor skjer vonde ting med gode menneske». Eg har ikkje tenkt å prøve å svare på det spørsmålet i denne teksten, det får heller bli ein annan gong. Dette er ikkje eit forsøk på argumentere for eller forsvare noko, men heller enkelte refleksjonar som kanskje kan vere til nytte for å betre forstå liding frå eit kristent synspunkt.

Job – urettferdig liding

I det gamle testamentet er det ei bok som heite Job. Den handlar om ein mann ved namn Job som «var ein from og rettskaffen mann som frykta Gud og heldt seg borte frå alt vondt» (Job 1,1). Så misser Job alt han har: dyra, tenerane og ikkje minst borna sine og han får oppleve store fysiske smerter. Då byrjer Job å klage på kor vondt han har det, og kor urettferdig det er, med lystige fraser som denne:

«Om berre bøna mi vart høyrd,

            om Gud ville oppfylla mitt håp!

  Om han berre ville knusa meg,

            lyfta handa si og gjera ende på meg!» (Job 6,8-9)

Så kjem nokre venar av Job, som fortel han at han må slutte å klage, og at han lid fordi han har gjort noko galt, og at Gud straffar han. Mesteparten av boka er veksling mellom Job som hevdar han ikkje fortener denne straffa og vennane som hevdar at han ikkje ville ha lidd om han ikkje hadde fortent det. Etter lange diskusjonar kjem plutseleg Gud og talar til Job. Gud seier først og fremst at han er mektigare og veit mykje meir enn Job og at Job ikkje forstår korleis verda fungerer. Men det som er interessant er at Gud (etter å ha irettesett Job litt) velsignar Job og blir sint på vennane hans. For dei har tala usant om Gud, og det har ikkje Job. Deretter får Job mykje husdyr og søner og døtrer og alt blir bra (ein interessant detalj er at Job gir arverett til døtrene sine på lik linje med sønene, er Job verdas første feminist? ;))

Så kva kan vi eigentleg lære av Jobs bok? Den gir i grunnen ikkje noko tilfredstillande svar på kvifor det skjer vonde ting med rettferdige folk. Men vi kan vite at det skjer, at vondskap kan ramme alle, uansett kor gode dei måtte vere. Og vi får lære at det er lov å klage til Gud. Vi kan kanskje aldri forstå heilt kvifor det skjer vonde ting, men det betyr ikkje nødvendigvis at Gud straffar oss. (Også finst der sjølvsagt tilnærmingar for å gjere det lettare å forstå, til dømes har den jødiske filosofen Maimonides ein interessant tolking av Jobs bok som forsøker å svare meir på det spørsmålet.)

Jesus – den lidande Gud

Ein av dei tinga som gjer kristendommen unik, er at Gud sjølv tek del i lidinga. Gjennom å bli menneske har Gud sjølv lidd, han har opplevd det same vi kjenner på. Kanskje løyser ikkje det nokon problem i seg sjølv, men at universets skapar har blitt menneske for å kunne forstå korleis vi har det må vel vere den sterkaste moglege forma for empati. I ein profeti om Jesus står følgande:

«Han var forakta, forlaten av menneske,
          ein mann av smerte, kjend med sjukdom,
          ein dei løyner andletet for.
          Han var forakta, vi rekna han ikkje for noko.
        
      Sanneleg, våre sjukdomar tok han,
          vår smerte bar han.
          Vi tenkte: Han er ramma,
          slegen av Gud og plaga.
        
     Men han vart såra for våre brot,
          knust for våre synder.
          Straffa låg på han, vi fekk fred,
          ved hans sår vart vi lækte.» (Jes 53,3-5)

Kanskje er dette ein djupare form for kjærleik enn det ville vore å utslette all liding umiddelbart? Uansett er det nok langt meir komplisert å gjere det enn vi ser for oss, men då er det jo ei trøyst at vi har ein Gud som bryr seg så mykje om oss, og som vi veit vil gjere det som er best for oss.

Guds løfte

Eit gjennomgåande tema i bibelen er at Gud skal ordne opp i all urettferd, og skape ei ny, perfekt verd utan liding. Dette ser vi tydeleg heilt på slutten av Bibelen:

«Sjå, Guds bustad er hos menneska.
           Han skal bu hos dei,
           og dei skal vera hans folk,
          og Gud sjølv skal vera hos dei.
           Han skal vera deira Gud.
        
        Han skal tørka kvar tåre frå auga deira,
          og døden skal ikkje vera meir,
          og ikkje sorg og ikkje skrik og ikkje pine.
          For det som ein gong var, er borte.» (Op 21,3-4)

Mykje er abstrakt og verkar rart i Johannes Openberring. Men det blir i alle fall ikkje lagt skjul på at alt skal ordne seg, alt skal bli bra. Det står at i denne perfekte verda, det nye Jerusalem, skal der ikkje vere noko tempel, for Gud skal bu hos menneska, og det trengst inga sol, for han skal lyse opp.

Vi er ikkje på den nye jorda enda. Vi er på den ei jord som dessverre har mykje vondskap og liding. Men som kristne har vi all rett til å reagere på det, på å klage på at det er urettferdig, og ikkje minst til å gjere noko med det. Og så kan vi også vite at Gud er med oss i all vår liding, at han veit korleis vi har det og at han vil gjere noko med det, når tida er rett. Kanskje forstår vi ikkje alt, kanskje synest vi fortsatt at Gud er fråverande og urettferdig. Og det er greitt. Det er i bibelen og kyrkjehistorie tydelig at det er rom for slike tankar, og det er kanskje like viktig som å komme med gode svar på problemet.

Svar på spørsmål frå Grill ein kristen

Som ein del av skepsisveka ved Volda Vgs arrangerte vi grill ein kristen. Sidan det kom inn så mange spørsmål fekk vi ikkje tid til å besvare alle spørsmåla på berre 40 minutts tid. Difor vil eg prøve å besvare kort ein del av spørsmåla som kom inn her.

Om Gud skapte verda, kven skapte Gud?

Dette må vel seiast å vere ei klassisk innvending. Svaret er riktig nok ganske enkelt: Gud er ikkje skapt. Gud har eksistert til evig tid, i motsetning til verda, som har ein start. Dermed treng ikkje Gud å ha nokon skapar. Tvert om er ein av definisjonane på Gud at han er det mest grunnleggande som eksisterer, med andre ord er han ikkje avhengig av noko anna for å eksistere. Og då er vi inne på eit argument for Guds eksistens kalla det kosmologiske argument, som eg har skrive meir om her: http://polykarpapologia.blogspot.no/2016/04/hna-egget-og-gud.html

Kvifor trur du på Gud når einaste «beviset» er ei gammal bok?

Ganske enkelt trur eg ikkje at Bibelen er det einaste beviset for at Gud eksisterer. Då ville ein fort hamna i ein sirkelargumentasjon der ein trur på Bibelen fordi den er Guds ord og trur på Gud fordi det står i Bibelen. Så dum er verken eg eller dei fleste andre kristne. Eg trur derimot at der finst ei rekke gode grunnar til å tru på Gud som vi kan komme fram til ved hjelp av observasjonar av verda og bruk av logikk. Ein av desse grunnane står det om i innlegget ovanfor. For ei litt djupare forklaring på korleis ein kan bevise Gud, sjå her: http://polykarpapologia.blogspot.no/2016/03/kan-gud-bevisast.html

Kvifor trur du på det som står i Bibelen?

 Dette spørsmålet må nok svarast i to delar. Det første er grunnen til at eg trur på det som står i Bibelen. Grunnen til det er ganske enkelt at eg trur Jesus er Guds son, noko som kan argumenterast for historisk (sjå her: http://polykarpapologia.blogspot.no/2016/07/stod-jesus-opp-fra-dei-dydde-del-1.html). Vi veit at Evangelia og breva er gode historiske kjelder om Jesu liv, dei beste vi har, og det i seg sjølv forsvarar å tru på mesteparten av innhaldet i dei. I tillegg er dei skrive av disiplane til Jesus eller deira disiplar, noko som gjer at vi kan stole på at innhaldet er i tråd med Jesu lære. Når det gjeld det gamle testamentet er det noko meir usikkert sett frå eit historisk perspektiv. Men vi veit at Jesus og disiplane hans brukte desse skriftene som sine heilage skrifter, og dermed kan vi som kristne i dag også gjere det.

Så er spørsmålet, kva vil det seie å tru på Bibelen? Eg trur på Bibelen som Guds ord til menneska, det betyr at den har ein viktig bodskap om Gud og oss. Det betyr derimot ikkje at Bibelen alltid er bokstavleg sann. Den kan t.d. bruke overdrivingar eller forenklingar for å få fram bodskapet, og den inneheld mange sjangrar, deriblant poesi. Med andre ord trur eg at det teologiske innhaldet i Bibelen er sann, men ikkje at den er ei naturfagsbok eller for den saks skuld ei historiebok, og den er dermed ikkje nødvendigvis bokstavleg sann i den type spørsmål.

Då Gud skapte jorda skapte han alle dyra og Adam og Eva.  Men kva med dinosaurane? Vi har jo funne bein og skjellet, så kvifor utelet Bibelen dinosaurane?

Dette heng saman med det førre spørsmålet. Bibelen utgjev seg aldri for å vere ei komplett naturfagsbok, eller ei naturfagsbok i det heile. Ein kunne like gjerne spør kvifor Bibelen aldri nemner dovendyr eller svarte kaimanar. Om Bibelen skulle ramsa opp alle levande skapningar på Jorda gjennom alle tider ville det vore liten plass til å fortelje om Gud, menneske og frelse. Dessutan fanst ikkje ordet dinosaur før på 1800-tallet, fleire tusen år etter Bibelen vart skriven. I tillegg er skapingsforteljinga skriven på ein slik måte at ein neppe bør oppfatte den som eit forsøk på ei vitskapleg tekst. Den har mange poetiske kjenneteikn, og dermed bør ein kanskje fokusere på bodskapen i teksten, som er å vise kor mektig Gud er og at han har skapt alt.

Korleis har det seg at Eva berre fekk søner? Korleis fekk dei då etterkomarar?

Det er fleire måtar å forstå desse kappittela i første mosebok på, men det verkar tydeleg at Adam og Eva  og deira søner ikkje var dei einaste menneska på jorda. Kain (sonen av Adam og Eva) reiser til dømes lengre nord og får barn med ei dame der. Det kan også nemnast at i følgje 1. mos 5,4 fekk Adam både søner og døtrer, men det er for så vidt ikkje poenget. Adam og Eva var kort sagt ikkje dei einaste menneska på jorda. Dei kan likevel ha vore dei første, eller dei kan vere eit utvalt par frå ei gruppe av dei første menneska, eller dei kan ha ein meir symbolsk betydning (ettersom namna på hebraisk tyder menneske og kvinne). Dette er det som sagt mange ulike syn på.

Folk har jo latt seg drepe i alle kulturar/religionar for det dei trur på, kvifor er dette annleis i kristendommen?

Dette kom truleg som ein respons på noko som vart sagt i salen, men den konteksten har vi dessverre ikkje lenger. Eg trur likevel at dette er eit spørsmål om kvifor det at disiplane lot seg drepe for trua på Jesu oppstode aukar sannsynet for at det er sant. Det stemmer for så vidt at folk har latt seg drepe for veldig mykje ulikt. Det som er spesielt med disiplane til Jesus er at dei lot seg drepe for noko dei sjølv visste om var sant eller ikkje. Med andre ord, dersom disiplane dikta opp at Jesus stod opp frå dei døde, så ville det vore veldig rart å vere villig til å døy for det. Mange er villige til å døy for ei løgn dei trur på – ingen vil døy for ei løgn dei sjølv veit ikkje er sann. Dermed kan vi vere ganske sikre på at dei ikkje dikta det opp. Då må der vere ei anna forklaring. Les meir om det her: (http://polykarpapologia.blogspot.no/2016/08/stod-jesus-opp-fra-dei-dde-del-2.html)

Kvifor feira vi Jesu fødsel i desember når forskarar har funne ut at han vart fødd om sommaren?

Forskarar har ikkje funne ut at Jesus var fødd om sommaren, datoen for Jesu fødsel er ukjend. Dateringa av Jesu fødsel til 25. desember har røtter tilbake til 100-tallet. I følgje jødisk tradisjon var dødsdatoen og unnfangelsesdatoen for profetar den same, og ettersom ein meinte Jesus døde 25. mars, så må han ha blitt unnfanga 25. mars og fødd ni månadar seinare, 25. desember. Forøvrig kan det nemnast at det i nyare tid har blitt ei populær oppfatning at dateringa av Jesu fødsel heng saman med hedenske høgtider på same tid, men som Bjørn Are Davidsen skriv på sin blogg er det tvilsamt: http://dekodet.blogspot.no/2016/12/frste-juledag-er-ikke-vintersolverv.html

Kvifor finst det ikkje nyare mirakel eller hendingar der Gud har vist seg og prata til folk eller fe?

Der finst meir enn nok av folk i verda som hevdar dei har opplevd mirakel, truleg har mange av dei naturlege forklaringar, men eg vil likevel ikkje utelukke umiddelbart at det finst dømer på mirakel i nyare tid. Samtidig kan Gud ha gode grunnar til å ikkje utføre mirakel heile tida og overalt. Då ville verda vore ganske ulik slik den er, den ville blitt meir kaotisk og uforutsigbar. I ei slik verd er det vanskeleg å sjå for seg at ein kunne drive naturvitskap på ein nyttig måte, fordi det ville vore vanskeleg å finne naturlovar basert på mønster i våre observasjonar om Gud stadig skulle gripe inn og «overstyre» naturlovene. Ein anna grunn kan vere at dersom Gud skulle vist seg veldig tydeleg fram ville vi kanskje bli redd for han, i staden for å ha ein kjærleg relasjon til han.

Jesus døde for å påta seg vår straff, korleis kan ein person si straff sonast av ein annan? Kva er poenget med å straffe nokon i det heile tatt, vist det ikkje er same individet som begikk forbrytelsen?

Dette er eit veldig godt spørsmål, som eg dessverre ikkje har tid til å gi eit fullgodt svar på. Men noko som kanskje likevel kan hjelpe til med å forstå seg på korleis Jesu kunne sone for oss er å bruke nokre andre bileter. Tenk deg at du låner bilen til faren din, og så køyrer du for fort, og kræsjar slik at bilen blir øydelagd, men du er heldig og overlever. Du har sjølvsagt ikkje råd til å betale tilbake det bilen kosta, og forsikringa dekker det ikkje, sidan du køyrde for fort.  Men faren din tilgjev deg, og seier du slepp å betale tilbake, og han kjøpar ein ny bil for eigne pengar. Som du sikkert har skjønt er dette ein allegori på Gud og menneska. «du-et» representerer heile menneskeheita, bilen representerer Guds skaparverk (inkludert oss sjølve) og faren er Gud. Alle menneske har «øydelagd» noko av skaparverket, og det er ingenting vi kan gjere for å betale tilbake til Gud. Men då har Gud, inkarnert gjennom Jesus, betalt tilbake for oss. Det er langt meir å seie om dette, men håpar det er litt meir forståeleg no.

Meiner de ein skal følgje bibelen ordrett? «Når ein mann ligg med ei kvinne som har menstruasjon, kler han henne naken og blottar kjelda hennar, og ho har sjølv blotta blodkjelda si. Dei skal begge støytast ut frå folket sitt.» (3.mos 20,18) Korleis vel de å tolke dette?

Kristne er ikkje forplikta til å følgje moselova, som dette er henta frå. Det kan vi lese tydelig hos Paulus til dømes. «De som vil bli rettferdige ved lova, er skilde frå Kristus; de er falne ut av nåden.  5 Men vi ventar i Anden, ved tru, på den rettferda som er vår von.  6 For i Kristus Jesus gjeld det verken å vera omskoren eller å vera uomskoren; her gjeld berre tru, verksam i kjærleik.» (Gal 5,4-6). Omskjering høyrer også til i moselova, og Paulus er svært tydelig på at dette ikkje er ein regel kristne skal følgje.

Innanfor med pornografi som kristen?

Eg meiner det ikkje er innanfor med pornografi uansett livssyn. Det er det fleire grunnar til. Det er litt delte meiningar i forskningsmiljøet om dei psyksiske effektane av porno, men «En gjennomgang av forskning tyder på at pornografi kan øke risiko for voldsunderstøttende holdninger og seksuell aggresjon for en liten gruppe menn» i følgje ein artikkel i Tidsskrift for Norsk Psykologforening. Sjølv om dette kanskje berre gjeld ei lita gruppe menn, er det framleis ein risiko ein burde unngå. I tillegg representerer porno mange negative haldningar, som objektifisering av kvinner og aksept for seksuelt press. Pornoindustrien er svært kynisk, og har også delvis band til menneskehandel.

Det var alle spørsmåla eg rakk å svare på i denne omgang, men om du fortsatt sit med eit ubesvart spørsmål, eller ønskjer eit lengre svar er det berre å ta kontakt.